Słownik kaszubski - najważniejsze słowa i zwroty
Kaszuby to region obejmujący wschodnią część Pomorza. Współcześni Kaszubi są potomkami Pomorzan, zamieszkujących niegdyś tereny między Wisła a Odrą, na
południe sięgające do doliny Noteci. Do Kaszub zalicza się zachodnie i centralne powiaty dzisiejszego woj. pomorskiego.
Język kaszubski należy do grupy języków zachodniosłowiańskich, tworzonych przez mowy: polską, czeską, słowacką, serbołużycką i wymarłe narzecza
połabskie. Kaszubszczyzna wywodzi się z dialektów pomorskich. Wielowiekowe kontakty kulturowe i administracyjne sprawiły, iż ma ona wiele cech wspólnych
z polszczyzną, do dziś jednakże zachowała swe charakterystyczne własności, które decydują o uznaniu jej jako odrębnego języka.
Kaszubskie litery czytamy:
ã - nosowe,,a", czyli mniej więcej jak ,,an" w polskim słownie,,bank”.
a - nosowe,,u".
ë - krótkie,,e", wymawiane dziś podobnie jak „,e" lub dźwięk pomiędzy „,e" i „,a".
é - między „,e" a „,i".
ô - dwie realizacje tego dźwięku są uznane za literackie: 1. język jak do,,e/y" a wargi zaokrąglone jak do „u", 2. dźwięk zbliżony do,,0".
ò-„łe".
ù-„łu”.
cz - miękkie cz, czyli między,,cz" a,,ć"
sz - miękkie,,sz", czyli między,,sz" a,,s"
ż - miękkie,,ż", czyli między,,z" a,,ź"
rz - twarde,,ż”, dziś wymawiane jak polskie
LICZBY (LICZBE)
0-zero
1- jeden, rôz
2-dwa
3-trzë
4- sztërë
5- piac
6-szesc
7-sétmë
8- òsmë
9-dzewiac
LICZEBNIKI
10- dzesǎc
20- dwadzesca
30-trzedzescë
40-szterdzescë
50- piacdzesąt
60-szescdzesąt
70-sétmëdzesat
80-òsmëdzesąt
90 - dzewiacdzesąt
100-sto
1000-tësąc
1 000 000 - mëlión, milijón
PODSTAWOWE ZWROTY
Dzień dobry - Dobri dzéń
Dobry wieczór - Dobri wieczór
Do widzenia - Do ùzdrzeniô
Co słychać? Ceż tam (je) czec?
-
Smacznego - Boże przeżegnôj
Na zdrowie (po kichnięciu) Boże dojkôj zdrówkò; Boże dôczkôj zdrówkò
-
Dziękuję - Dzaka, Bóg zapłac
Proszę - Prosza
Przepraszam - Przeprôszóm, webaczë
Wszystkiego dobrego - Wszetczégò bělnégò
Co się stało? - Stało sã co?
Gdzie jest sklep? - Gdzeż je króm?
Ile to kosztuje? - Kùli to kòsztô? Wiele to przińdze?
Po co ci to? - Docz cë to je?
Dokąd idziesz? - Dokądkaż të jidzesz?
Długo to potrwa? - Długò to bãdze warało?
Nie masz racji - Ni môsz prôwdë
Bardzo się z tego cieszę - Jô jem baro z tegò rôd
To mi się bardzo podoba - To mie să baro widzy
Zapraszam do środka - Pójce bënë, Rôcza bënë
Wyjdźmy na zewnątrz - Pojmë bùten
Ladna (brzydka) dzisiaj pogoda - Dzysô je fejné (lëché) wiodro
Ale dzisiaj wieje - Ale dzysô je wiater
Mówię po kaszubsku - Gôdajă (gôdóm) pò kaszëbsku.
Mówić po polsku - Gadac pò pòlskù
Jak masz na imię? - Jakùż să zwiesz?
Mam na imię... - Jô sã zwiã..., Móm na miono...
Gdzie pracujesz? - Gdze të robisz?
Skąd jesteś? - Skądkaż të jes?
Jestem z ... - Jô jem ze ...
Idziemy na plażę? – Jidzemë na sztrąd?
Idę na randkę - Jida na wrëje
Nie lubię tego - Jô tegò nie lëdajã
Która godzina? - Jaczi mómë czas?
Ta dziewczyna mi się podoba - To dzéwcză mie să widzy
Ona ma ładne oczy - Ona mô snôżé òczë
Jak dojść do dworca kolejowego? - Jakuż dunc na bana?
Jak daleko do Gdańska? - Je to dalek do Gdùńska?
Jestem studentem (rolnikiem, rybakiem) Jô jem sztudérą (gbùră, rebôka)
MIARY CZASU I BARWY
Pory roku (Cządë roku)
wiosna - zymk
lato - lato
jesień - jeséń
zima - zëma
Miesiące (Miesące)
styczeń - stecznik
luty - gromicznik
marzec - strëmiannik
kwiecień - łzëkwiat
maj - môj
czerwiec - czerwińc
lipiec - lepinc
sierpień - zélnik
wrzesień - séwnik
październik - rujan
listopad - smutan
grudzień - gòdnik
Dni tygodnia (Dnié tidzenia)
poniedziałek - poniedzôłk
wtorek - wtórk
środa - strzoda
czwartek - czwiôrtk
piątek - piątk
sobota - sobota
niedziela - niedzela
Kolory (Farwë)
biały - biôli
czarny - czôrny
czerwony - czerwiony
żółty - żółti
niebieski - mòdri
brązowy - bruny
zielony - zelony
fioletowy - lilewi
SŁOWNICZEK
A
ach! - alaże!, a jenë!, jenë!
agrest - krëzbùla
albo - abò, czë
alkohol- szpirtus
apetyt - aptit, szmaka
armata - kanóna
awantura - tôczel, trzôsk
B
babcia - starka, ómka
Baltyk - Bolt, Wiôldzé Mòrze
płaczk, płaczek (p)
bieda - biéda
błąd - fela
bo- czë
brama - wierzeje
brzeg - sztrąd
bursztyn - jantar, zôlti kam
buty - botë, kurpë
byk - bùla, bik
bzdura - głëpòta
C
całować - kùszkac
chałupa - chëcz
chlew - chléw
chmura - blóna
choroba - chòrosc, chëra
chwila - szterk, sztót
D
dach - dak
dawno - przódë, piérwi
diabeł - diôbeł, diôchel, pùrtk, biés
dobry - bëlny, dobri
dokoła - wkół
doniczka - krutop
dosyć - dosc
drabina - drôbka
drożdże - młodze
drzwi - dwiérze
duży - wiôldzi
dziadek - stark, ópa
dziewczyna - dzewùs
dźwięk - zwak
E
echo - pòmión
elegancko - szekòwno
epidemia - chëra
ewangelia - ewangelëjô
F
fartuch - szërtuch
figura - sztatura
fiołek - proliszk
flaga - fana
fotel - zesel
fujarka - piszczówka
G
gadać - gadac, plestac
gałąź - wietew, gajda
gardło - gôrdzel
garść - grósc
gadesz, gôdkôrz
gęba – gaba, pësk
gleba - rëda, zemia
głaz - kam
głupi - òbarchniałi, głëpi
golas - gòlc, nygùs
gospodarz - gbùr
granica - grańca
gruby - grebi, sëti
grzyby - grzëbë
gwóźdź-gózdz
H
hak — hôk
historia - historiô, historëjô
honor - tcza
huta - hëta
I
idiota - lelek, głëpc,
imię - miono
indyczka - guła
inżynier-jinzinéra
J
jajecznica - prażnica
jama - kúla, jóma
jasno - widno
jechać - jachac
już - ju
jeleń - jeléń
jeśli - [je]zlë
jędza - sekùtnica,
K
kamizelka - liwk
kartofle - bùlwë
Kaszuby - Kaszëbë
kąt - nórt
kiełbasa - wòrzta
kłótnia - tôczel, wadzenié
kogut - kùr
koniec - kùńc
kot - pùjk, kòt
krowa - knaga, karwa
książka – ksążka, knéga
L
lampa - lãpa
latarka - taszlapa, lapka
lejce - lécczi
leniwy - zgniłi
liczyć - rechowac
list-lëst
litr - liter
lulać - żużkac
Ł
łabędź - kôłp
łańcuch - czeda
łatwo - letkò
leb - lep
łokieć - łokc
łosoś - łosos, lasfòr
łóżko - wërë
M
majtki - spodné bùksë
malpa - môłpa
manatki - tôkle
mapa - kôrta
margines - zberk
marznąć - miarznąc
mąż - chłop
mgła - dôka
miękki - mitczi
młotek - mérk
morze - mòrze
musztarda - mòzdrëch
N
nafta - pétroch
najlepszy - nôlepszi
napój - picé, pitkù
nauczyciel - szkolny
nazwisko - nôzwëskò,p rzezwëskò
niedźwiedź - miedwiedz
nosidła - szchanie, szuńdë
O
obcy - cëzy
obrus - tôflôk
oczy - òczë
ogon - ògón
ogórek - gùrk
okazja - leżnosc
olbrzym - stolem
otwarty - òtemkli, ôpen
P
pająk-pajk
pan - pón, wasta, We
parasol-szorm
patrzeć - zdrzec, wzerac
pazury-drapce
pieczęć - sztapel
pies - tósz, scyrz
pilnik - wilëca
piłka - bala
placek - plińc
płakać - rëczec
pogoda - wiodro
policjant - szandara
Pomorze - Pòmòrzé
pośladek - półrzëck, półslôdk
północ (geog.) - norda
prezerwatywa - pindelgùma
przynieść - halac
R
rak - rek
ratunek - retënk
ręka - raka, paja
rodzina - familejô
rozbierać - rozeblôkac,
róg - nórt
ruszać się - rechac sã
rynek - rënk
rzucać - szmërgac
S
salon - paradnica,
samochód - auto
schody - trapë
siekiera - seczera
siostra - sostra
stréfle
sknera - knywka, chcywc
słońce - słuńce
smarkacz - smôrkòla
spirytus - szpirtus
spróchniały - strëpiali
strumień - strega
suknia - kléd
szafa - szpinio
szmata - kòdra, szôtora
sztandar - stanica
Ś
śledź - slédz
śmiech - smiéch
śnieg - sniég
światło - wid
świnia - swinia
T
tabakierka - tobaczéra
tajemnica - krëjamnota
tarka - riwka
telefon - telefón
teraz - terô, terôzka
topielec - mòrzkulc
trawa - trôwa
truskawka - malëna,
tylko - blós, leno, le
U
ubiegły - ùszli
ruchna
uderzyć - grzimnąc,
mùlk
umrzeć - ùmrzéc
uprząż - sla
uszy - ùszë
W
wał - dama
warkocze - copë
wesele - wieselé
węgorz - slizgôcz, wagòrz
wiadro - wãbórk
wiązać - rzeszëc
wiersz - wiérzta
wiosła - rémë
wschód (geog.) - óst, pòrénk
wszystko - wszëtkò
wysoko - wësok
Z
zabraknąć - zafelowac
zaczarować - òczarzec
zagranica - zagrańca
zajść - zańc
zamęt - werwach, rajbach
zapach - wòniô, pôch[a]
zaprosić - rôczec
zaspa - smiota, szuńc (p)
zegar - zédżer
zewnątrz - bùten
złodziej - kradzélc
mëdich (n), ùmaczony (p)
zobaczyć - uzdrzec
Ź
źrebak - zgrzebc
Ż
żaden - niżóden
żarówka - birna szportowac
żenić się - hajtac sã, żenic să
żonaty - żeniałi
